Không chỉ hát hay, phụ nữ chính là người thuộc lời, hiểu luật, giữ nhịp và truyền cảm xúc trong mỗi cuộc hát từ sinh hoạt làng, mùa hội Xuân đến đám cưới, đám hỏi. Ở nhiều địa phương, họ cũng là người chủ động đứng ra duy trì không gian diễn xướng, để Soọng cô không bị lùi vào quá khứ bởi nhịp sống gấp gáp hôm nay.

Tại thôn Voòng Tre (Đặc khu Vân Đồn), Nghệ nhân Tô Thị Tạ, 71 tuổi, nhiều năm nay mở lớp và truyền dạy cho thanh thiếu niên. “Trước thực tế hiện nay, nếu không truyền dạy thì lời ca, tiếng hát Soọng cô sẽ dần mất đi. Tôi già rồi, giờ chỉ biết nỗ lực, còn hát được ngày nào thì còn phải dạy ngày đó”, bà Tạ chia sẻ.

Cùng mang trong mình tâm niệm như thế, ở phường Quang Hanh, bà Trương Thị Lê và bà Trương Thị Thanh vẫn luôn kiên nhẫn gõ từng cánh cửa, tìm từng nhóm trẻ, vừa sưu tầm, vừa biên soạn lời Soọng cô để dạy lại, với suy nghĩ giản dị: Giữ làn điệu là giữ tiếng nói giữ gốc văn hóa của dân tộc mình.

Không chỉ truyền dạy, phụ nữ còn tạo môi trường để dân ca sống giữa đời thường. Nhiều câu lạc bộ được thành lập, duy trì sinh hoạt định kỳ, mời nghệ nhân hướng dẫn, đưa Soọng cô trở lại sân đình, lễ hội hay các hoạt động văn hóa cộng đồng. Một số địa phương còn gắn dân ca với du lịch hoặc không gian trưng bày văn hóa, biến Soọng cô thành “sản phẩm văn hóa sống”, nơi người xem không chỉ nghe, mà còn được nhập cuộc.

Dù vậy, thách thức lớn khi các nghệ nhân ngày càng cao tuổi, thế hệ kế cận ngày càng ít đi. Chị Từ Thị Sinh, thôn Voòng Tre không khỏi ngậm ngùi: “Vài năm trước từng có lớp dạy cho học sinh và được hưởng ứng. Chúng tôi mong thời gian tới có thêm lớp, thậm chí đưa vào trường học để trẻ được học, được hát thường xuyên, chứ không chỉ trên sân khấu”.

Theo Tiến sĩ Trần Quốc Hùng - Trung tâm Nghiên cứu, bảo tồn và phát triển văn hóa Sán Dìu Việt Nam, Soọng cô là dân ca đối đáp gắn với đời sống lao động và lễ hội. Và trong mạch nguồn đó, phụ nữ có vai trò rất quan trọng, họ chính là chủ thể sáng tạo, giữ lửa và truyền lửa cho các thế hệ.

Được biết, tỉnh Quảng Ninh đã có chủ trương giao cho các ngành chức năng nghiên cứu mở rộng không gian diễn xướng, hỗ trợ câu lạc bộ và các hình thức truyền dạy trong cộng đồng nhằm tạo “đất sống” bền lâu cho di sản.

 Với chủ trương này, những người phụ nữ Sán Dìu bao năm qua vẫn đang bền bỉ kết nối quá khứ với hiện tại, đưa bản sắc đi tiếp vào tương lai sẽ có thêm môi trường thực hành và cơ chế hỗ trợ phù hợp. Và khi đó, Soọng cô sẽ không chỉ được bảo tồn, mà còn có cơ hội hồi sinh mạnh mẽ trong đời sống hôm nay.