Chôm chôm rừng – quả đỏ giữa đại ngàn

Trong 22 loài chôm chôm đã được ghi nhận trên thế giới, Tây Nguyên sở hữu một loài riêng biệt - chôm chôm rừng. Không mọc thành vườn, không ngoan ngoãn nép mình bên lối đi, chôm chôm rừng là những cây cổ thụ đứng sừng sững giữa rừng thường xanh, cao đến 25-30 mét, có khi hơn. Mỗi mùa chín, từng chùm quả đỏ rực như thắp lửa lên cả khoảng không xanh ngát.

Người Tây Nguyên bảo rằng, muốn ăn chôm chôm rừng phải dũng cảm. Bởi chỉ những chàng trai leo cao giỏi, tay khỏe đu cành, dám chịu đựng kiến càng đen cắn mới có thể hái được. Quả nhỏ, ovoan đáng yêu, lớp vỏ đỏ lông tua tủa, bên trong là áo thịt vàng ươm bắt mắt tỏa hương thơm dịu. Vị của nó chua chua ngọt ngọt, nhưng hương thì “chấp nhiều lần” vị vải hay nhãn vườn. Muốn ăn ngon phải chấm muối ớt, chính sự kết hợp tưởng ngược mà lại hòa quyện, làm vị chua tan biến, chỉ còn vị ngọt thanh, thơm mát vương nơi đầu lưỡi. Trong những ngày nắng gắt, một quả chôm chôm rừng cũng đủ giải nhiệt, xua tan cơn khát, làm dịu đi cả nỗi mệt mỏi của hành trình xuyên rừng, hành trình nếu phải rong ruổi trên những con đường nắng chói chang.

Chuyện kể rằng: khi người phương Tây lần đầu đặt chân đến Tây Nguyên, họ đã rất tò mò với thứ quả lông lá kỳ lạ này. Có ông Tây đem dao cắt sạch lớp lông bên ngoài rồi mới dám bóc ăn. Thế nhưng, chính vị ngọt thanh và mùi thơm lạ lẫm ấy đã khiến họ mê mẩn. Người ta kể lại rằng, có ông còn đem giống chôm chôm rừng về trồng bên nhà... vì thê hôm nay, trong Bảo tàng Đắk Lắk, cây chôm chôm rừng trăm tuổi lừng lững xanh 4 mùa. Và ở nhiều buôn làng, chúng tôi vẫn bắt gặp những cây chôm chôm cao lớn rợp bóng, nơi lũ trẻ rít rít gọi nhau trèo hái, ngâm nước đường phèn, làm nên một thứ nước uống mát lạnh, ngọt lành trong suốt mùa hè.

Không chỉ quả mà hạt chôm chôm rừng cũng là thứ thuốc quý. Bà con Ê Đê, M’nông xưa vẫn phơi khô hạt, giã nhuyễn để trị tiêu chảy, kiết lỵ, thậm chí còn dùng để hạ sốt, tẩy giun, như minh chứng cho mối quan hệ sâu sắc giữa con người và rừng rậm.

Vải rừng - thứ quả khiến người ta “nghiện”

Vải rừng là một món quà khác của đại ngàn. Khác với vải trồng ở miền Bắc, trái vải rừng nhỏ hơn nhiều, khi chín có màu đỏ rực, áo thịt chua thanh nhưng thơm dịu lạ thường. Không thể tách rời lớp áo khỏi hạt, người ta đành ngậm cả - để vị chua ngọt hòa quyện, chầm chậm tan ra, để hương rừng len lỏi vào từng kẽ răng, từng nhịp thở.

Loại quả này chỉ có trẻ con và thanh niên mới “nghiện”. Họ ngồi bên bờ suối, dưới tán cây, bóc từng quả, chấm muối ớt, rồi... cười giòn tan. Có người lại mang về ngâm đường phèn, với công thức truyền tai giữa chị em Buôn Ma Thuột: một ký quả đã bóc hạt, thêm 60g đường phèn nâu và nửa thìa muối hồng, ngâm trong ba tiếng rồi cho vào tủ lạnh. Vị mát lạnh ấy, thơm thơm chua ngọt ấy, giữa trưa nắng mà được một ly thì quả thật không gì sánh bằng.

Vải rừng là loại cây mọc dại, không cần thuốc trừ sâu, chẳng tốn công chăm sóc. Thường phải mất 3 - 5 năm mới cho quả. Có lẽ chính sự chờ đợi ấy làm cho hương vị vải rừng thêm phần quý giá. Dù chưa có nhiều nghiên cứu khoa học khẳng định lợi ích cụ thể, người dân vẫn tin rằng nó giúp thanh nhiệt, giải độc, tăng cường sức đề kháng, một món quà tự nhiên mà không cần quảng cáo.

Quả say - trái nhung quyến rũ

Thêm một thứ quả ít ai biết đến: quả say, còn gọi là quả xay, quả nhung - cái tên bắt nguồn từ lớp vỏ ngoài mịn như nhung, ánh nâu hoặc vàng mơ khi chín. Khi ấn nhẹ tay, lớp vỏ vỡ giòn, để lộ phần thịt màu vàng đậm, mềm và xốp, tan đều trong miệng với vị chua ngọt rất riêng.

Người Tây Nguyên ăn quả say như một món quà vặt dân dã. Trẻ nhỏ ăn tươi, người lớn thì chế biến: say rim đường, say ngào muối ớt, những món ăn đậm đà, trở thành đặc sản của buôn làng. Đó không chỉ là vị ngon, mà là ký ức, là chút gì đó thuộc về rừng xanh.

Mùa của quả, mùa của ký ức

Tây Nguyên có một mùa mà không phải ai cũng để ý: mùa của quả rừng. Đó là vào đầu mùa mưa bắt đầu, cũng là lúc trái chín đầy cành. Đi giữa rừng, ta có thể bắt gặp từng chùm chôm chôm đỏ rực, vải rừng đung đưa trong nắng, quả say lặng lẽ chín nơi lùm cây. Đó là mùa của niềm vui con trẻ, của gùi tre đầy ắp quả rừng, là mùa mà thiên nhiên hào phóng nhất.

Giữa sự ngột ngạt của phố thị, những loại quả ấy dần hiện diện trong rổ hàng bên vệ đường, trong chợ phiên buôn làng, hay trong những ly nước mát lạnh giữa quán cà phê phố núi. Nhưng đằng sau mỗi quả là cả một câu chuyện về rừng, về con người, và sự giao cảm sâu xa giữa thiên nhiên và đời sống.

Quả rừng - bản giao hưởng của đại ngàn

Không chỉ là thức quà, quả rừng còn là tiếng nói của sự bền vững. Những cây cổ thụ trăm năm không chỉ cho bóng mát, giữ đất, mà còn kết trái, nối kết người với rừng. Ăn một trái chôm chôm rừng là chạm vào lịch sử của rừng sâu; ngậm một quả say là nếm cả tinh túy của đất đỏ bazan. Đó là vị của ký ức, của những mùa hè không quên, và của bản giao hưởng trầm hùng mà chỉ Tây Nguyên mới có thể cất lên.

Quả của rừng không đơn thuần là món ăn mà là một phần của Tây Nguyên - nơi con người sống chan hòa với thiên nhiên, biết gìn giữ từng tán cây, từng quả chín để con cháu mai sau vẫn còn được ngắm nhìn, được nếm thử, được gọi nhau giữa rừng già rằng: “Mùa quả về rồi!”