Tiềm lực biển - rừng hợp sức

Ninh Thuận và Khánh Hòa là hai tỉnh liền kề, có nhiều điểm tương đồng về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, lịch sử, văn hóa. Cả hai địa phương đều sở hữu đường bờ biển dài, giàu tiềm năng phát triển du lịch, nông nghiệp, thủy sản và công nghiệp chế biến. Nếu Khánh Hòa nổi bật với thành phố biển Nha Trang - một trong những điểm đến hàng đầu Việt Nam, cùng Cảng Cam Ranh và Sân bay quốc tế Cam Ranh thì Ninh Thuận lại là vùng đất lý tưởng cho phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời), nông nghiệp công nghệ cao, du lịch sinh thái với các bãi tắm hoang sơ. Sự hợp nhất giữa hai tỉnh hứa hẹn mở ra hàng loạt cơ hội tăng trưởng kinh tế trên nhiều lĩnh vực.

Trước tiên, thị trường tiêu thụ nông - thủy sản sẽ được mở rộng. Cả hai tỉnh đều có thế mạnh về nuôi trồng thủy sản và nông nghiệp. Việc hợp nhất tạo ra vùng sản xuất lớn, đồng bộ về chất lượng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng và yêu cầu của các thị trường khó tính.

Sự kết hợp ấy không chỉ mở rộng không gian kinh tế mà còn tạo động lực mới cho hơn 270 nghìn đồng bào dân tộc thiểu số như Chăm, Raglay, Ê Đê, Cơ Ho… trải dài từ đỉnh Hòn Bà đến vịnh Vĩnh Hy, vươn lên phát triển. Đặc biệt, thị trường nội vùng về nông - thủy sản sẽ phình to gấp đôi, giảm đáng kể chi phí logistics nhờ “cửa ngõ kép” cảng - sân bay Cam Ranh và cao tốc Bắc - Nam. Nho, táo, nha đam, cừu thịt của đồng bào Chăm, Raglay có điều kiện đi thẳng vào chuỗi cung ứng xoài sấy, yến sào, cá ngừ đại dương của Khánh Hòa, hình thành “rổ hàng hóa” nhiệt đới đủ lớn để đàm phán giá với siêu thị, nhà máy. 

Ở chiều ngược lại, rong nho, rong sụn và cá biển sạch từ Vân Phong (Khánh Hoà) sẽ bù nguồn nguyên liệu quanh năm cho các xưởng chế biến nhỏ ở Ninh Hải (Ninh Thuận), giúp ngư dân Chăm không còn cảnh “đứt vụ”.

Bên cạnh đó, biển Khánh Hòa có đường bờ khúc khuỷu, nhiều vũng vịnh kín gió với cảnh sắc như tranh vẽ: Nha Trang, Cam Ranh, Vân Phong và khoảng 200 đảo lớn nhỏ cùng hệ sinh thái rạn san hô phong phú, phù hợp phát triển du lịch biển, cảng nước sâu, nuôi trồng thủy sản.

Việc sáp nhập càng trọn vẹn hơn khi tiềm năng độc đáo của bờ biển Ninh Thuận được khai thác đúng tầm. Dù chỉ dài khoảng 105km, bờ biển Ninh Thuận lại có nhiều đoạn thẳng, ít bị chia cắt, với cát trắng mịn trải dài: Ninh Chữ, Bình Sơn, Mũi Dinh, Cà Ná… Khí hậu khô nóng tạo nên cảnh quan ven biển rất riêng với đồi cát, đồng muối và biển xanh thăm thẳm. Vịnh Vĩnh Hy, một trong những vịnh đẹp nhất Việt Nam cùng Hang Rái kỳ vĩ càng tôn thêm vẻ hoang sơ. Biển Ninh Thuận còn thuộc khu vực nước trồi, giàu nguồn lợi thủy sản.

Không chỉ dừng lại ở đó, du lịch cũng hứa hẹn bứt tốc khi tour “vòng cung biển - cát - tháp Chăm - rừng” chỉ gói gọn trong một tỉnh. Du khách có thể lướt ván buồm Bãi Dài, lặn san hô Hòn Mun, xuôi Quốc lộ 1 men vịnh Cà Ná, ghé mùa nho chín Ninh  Phước, qua đồi cát Mũi  Dinh rồi trekking rừng khô bán hoang mạc Núi Chúa hoặc rừng mưa nhiệt đới Phước Bình. Mỗi điểm dừng tạo sinh kế mới: phòng homestay, tour leo núi, quầy đặc sản thổ cẩm, lớp học làm nước mắm và rượu nho. Hiệu ứng lan tỏa ấy mở ra cơ hội việc làm cho đồng bào DTTS như, hướng dẫn viên song ngữ, đầu bếp, nghệ nhân diễn xướng Ka tê, Hayang praung…

Ông Phạm Minh Nhựt, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa cho rằng, sự sáp nhập 2 tỉnh Khánh Hòa và Ninh Thuận thành tỉnh Khánh Hòa mới không chỉ là bước gộp hành chính, mà còn là tiền đề để định hình một hệ sinh thái du lịch liên kết vùng, vừa có sự tương đồng nhưng vẫn có nhiều sự khác biệt, giúp tối ưu hóa nguồn lực, tăng sức hút du lịch quốc tế, tăng trưởng kinh tế. 

Đồng thời, đây là cơ hội để ngành Du lịch Khánh Hòa định hướng lại mô hình quản lý, quảng bá và phát triển sản phẩm theo hướng xanh - bản địa - bền vững. Từ đó nâng tầm thương hiệu du lịch Khánh Hòa, đưa Khánh Hòa trở thành điểm đến năng động, đa sắc màu, giúp du khách có sự trải nghiệm toàn diện và khác biệt.

Không chỉ có biển, tỉnh mới sau sáp nhập còn sở hữu hệ sinh thái rừng phong phú với 2 Vườn Quốc gia (Núi Chúa và Phước Bình) và 4 Khu bảo tồn thiên nhiên gồm: Khu bảo tồn thiên nhiên rừng Tà Cú và Khu bảo tồn biển Vịnh Vĩnh Hy - Núi Chúa; Khu bảo tồn biển Hòn Mun (Nha Trang); Khu bảo tồn thiên nhiên Hòn Bà (giáp ranh Ninh Thuận). Vườn Quốc gia Núi Chúa có rạn san hô ven bờ với độ phủ cao nhất Việt Nam đã được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Còn Vườn Quốc gia Phước Bình nằm ở vùng núi cao, mát mẻ quanh năm, là nơi sinh sống của nhiều loài động - thực vật quý hiếm như vượn má hung, bò tót lai, chuối cô đơn…

Sự kết hợp giữa biển Khánh Hòa hiện đại, sôi động và biển Ninh Thuận nguyên sơ, khí hậu bán hoang mạc cùng hệ sinh thái rừng đa dạng tạo nên một bức tranh đặc sắc về sinh thái và văn hóa. Đây là lợi thế vàng để tỉnh mới phát triển kinh tế biển, du lịch sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học theo hướng bền vững.

Bên cạnh đó, Ninh Thuận hiện dẫn đầu cả nước về điện mặt trời điện gió; còn Khánh Hòa đang xúc tiến cụm điện gió ngoài khơi Vân Phong công suất 3GW. Sau sáp nhập, “hành lang năng lượng tái tạo” dài 150km sẽ được quy hoạch đồng bộ, nâng cấp lưới truyền tải 500 kV và tái đầu tư cho y tế, giáo dục vùng núi - nơi tỉ lệ hộ nghèo DTTS còn cao. 

Doanh nghiệp năng lượng phải chi trả dịch vụ môi trường rừng, hỗ trợ mô hình nông - lâm kết hợp, giao khoán tuần rừng tại các Vườn Quốc gia Phước Bình, Khu Bảo tồn thiên nhiên Hòn Bà cho cộng đồng người Raglay, nhờ đó mỗi hộ có thể tăng thu nhập thêm 8 -10 triệu đồng/năm từ bảo vệ rừng và dịch vụ du lịch sinh thái.

Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc Chăm, Raglay, Ê Đê

Khánh Hòa và Ninh Thuận cùng thừa hưởng “chất Champa” định hình qua hàng nghìn năm giao thoa trên dải duyên hải Nam Trung Bộ. Từ tháp Bà Ponagar đến Po Klong Garai, Po Rome, dấu ấn đền tháp gạch cùng tiếng trống Ginăng, điệu múa Apsara, hạt cát nắng gió đã bện chặt đời sống tâm linh và mỹ cảm của đồng bào Chăm, Raglay, Ê Đê, Cơ Ho…

Sau sáp nhập, toàn bộ quần thể di sản ấy quy tụ dưới một thiết chế văn hóa chung, mở ra cơ hội lập hồ sơ đề cử UNESCO cho “Quần thể tháp Chăm Nam Trung Bộ”. Khi di sản được nâng hạng quốc tế, dòng khách nghiên cứu và trải nghiệm tăng vọt, kéo theo nhu cầu sản phẩm văn hóa: thổ cẩm Mỹ Nghiệp, nhạc cụ Chăm cải biên, phim trường sa mạc, ẩm thực fusion từ nho, cừu, rong nho, yến sào. Doanh thu bán vé tại các điểm di tích có thể trích lập quỹ nâng cấp trung tâm dệt, nhà hát dân gian Ginăng, Baranưng, Saranai, đồng thời tạo thêm thu nhập cho nghệ nhân và thanh niên DTTS gắn bó với nghề.

Cùng lúc, chuỗi tour “biển -cát - tháp - rừng” gói gọn trong một tỉnh sẽ nối những hòn đảo san hô Hòn Mun, vịnh Vĩnh Hy, đồi cát Mũi Dinh và rừng Phước Bình thành hành trình liền mạch. Mỗi điểm dừng đem lại sinh kế mới: Homestay Chăm mái ngói san‑gơ, lớp nấu món ca pơ bò nướng lá rừng, quầy đặc sản rong nho tách nước, tour kể sử thi Raglay dưới tán cổ thụ. Khi khách lưu trú lâu hơn, nhu cầu lao động tại chỗ tăng, tạo thêm việc làm cho hướng dẫn viên song ngữ, đầu bếp, nghệ nhân diễn xướng Ka tê, Hayang Praung. Nhờ đó, thanh niên miền núi không phải rời quê tìm kế sinh nhai, mà có thể làm giàu ngay trên nền văn hóa của cha ông.

Phó cả sư Lưu Sanh Thanh - Thư ký Hội đồng chức sắc Chăm Bàlamôn, tỉnh Ninh Thuận chia sẻ: "Tôi rất vui mừng khi tỉnh Ninh Thuận và tỉnh Khánh Hòa sáp nhập thành tỉnh Khánh Hòa mới. Tôi mong muốn lãnh đạo của tỉnh Khánh Hòa mới quan tâm đến đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có đồng bào Chăm nhiều hơn, nhất là công tác xóa đói giảm nghèo, an sinh xã hội và giữ gìn, phát huy văn hóa phi vật thể truyền thống của người Chăm".

Để dòng lợi ích lan tỏa công bằng, quy hoạch phát triển phải giữ quỹ đất sản xuất truyền thống ở các palei, làng rẫy ven sông Dinh, sông Cái; cấp tín dụng ưu đãi 0,5 -1 tỷ đồng cho hợp tác xã thổ cẩm, nông sản sạch; và đưa song ngữ Chăm - Raglay vào trường phổ thông, giúp thế hệ trẻ vừa hội nhập vừa kế thừa di sản. Song song, hành lang đỏ môi trường phải giám sát ô nhiễm nhựa các vịnh Nha Trang, Vân Phong, chống sa mạc hóa ven biển Ninh Thuận, giữ nguyên vẹn bối cảnh thiên nhiên nuôi dưỡng văn hóa bản địa…

Nếu những giải pháp ấy được triển khai đồng bộ, đến năm 2030 tỉnh Khánh Hòa mới có thể vươn lên thành trung tâm kinh tế xanh - đa văn hóa của Nam Trung Bộ, nơi kinh tế biển, du lịch và năng lượng tái tạo đóng góp 60% GRDP, hộ nghèo DTTS giảm dưới 2%. Thành công sẽ không chỉ đo bằng con số tăng trưởng, mà còn âm thanh rộn ràng của tiếng trống Ginăng trong mỗi mùa Ka‑tê, làn điệu dân ca Raglay văng vẳng bên sườn núi. 

Sáp nhập, vì thế, không đơn thuần là gộp địa giới và hành chính ... , mà là hành trình hòa quyện di sản, nguồn lực và khát vọng, để mọi cộng đồng, đặc biệt là đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn hai tỉnh sát nhập cùng vươn lên trên vùng đất nắng gió biển xanh này.