Gõ nhẹ tiếng chiêng khi bước vào ngôi nhà của A Biu, dàn chiêng ấy như chiếc chuông cửa, báo hiệu cho mọi người biết họ sắp bước vào một thế giới của văn hóa Ba Na được gìn giữ gần như nguyên bản ở làng Plei Klech, xã Ngọk Bay, TP. Kon Tum (Kon Tum). 

Nhà của A Biu vẫn là ngôi nhà sàn đậm màu Ba Na, song cửa sổ đẽo gọt cầu kỳ theo đường dích zắc. Gầm sàn tận dụng bày đồ dệt thổ cẩm, măng khô, mật ong rừng… để phục vụ du khách. Trước nhà là một khoảng sân có cây nêu, treo đầy cồng chiêng, trống và cả đàn t’rưng, nơi ông và nhiều lớp con cháu thường trình diễn mỗi khi khách tới thăm quan. 

Gần nửa thế kỷ rồi, A Biu chưa một lần ngơi nghỉ. 5 tuổi A Biu đã được theo cha đi nhiều lễ hội, nghe cha đánh cồng chiêng, tiếng chiêng lẫn cả vào trong giấc ngủ, lẫn cả vào những chiều lên rẫy, lẫn cả trong khao khát như chàng chiến binh đi tìm nữ thần mặt trời ở tuổi 17. Mấy mươi năm qua, chẳng ai còn nhớ bước chân A Biu đã đi lang thang những đâu để tìm ching chiêng, đàn, trống, tượng gỗ… rải rác trong cộng đồng Ba Na. 

Khi chạm đến di sản chinh chiêng, ngôn ngữ và đời người Ba Na, A Biu vụt trở thành con người khác. A Biu chỉ vào bên trái ngực mình bảo: “Nếu không có ngọn lửa này, chắc mình không làm được thế!”. A Biu từng có tới 12 bộ chiêng cổ, một tài sản “khủng” đối với người Ba Na lúc bấy giờ. Nhưng rồi, có những bộ chiêng ông tặng cho bảo tàng, dù có người trả ông tới cả trăm triệu mỗi bộ. Không bán lấy tiền, A Biu chỉ muốn người cần chiêng yêu Ba Na như ông vậy. 

 Giờ A Biu còn 7 bộ chiêng, tất cả đều là chiêng quý có tuổi đời hàng trăm năm. Có những chiếc chiêng đổi bằng vài con bò, vài con trâu. A Biu khoe cái chiêng lớn nhất. Đó là một trong những bộ chiêng quý, có tên là Klang Brông (còn gọi là chiêng Đại Bàng). Đây là một trong “tứ đại kỳ chiêng” vô cùng quý của người Ba Na. Bộ chiêng này có 12 chiếc. Trong đó, chiêng cái hay còn gọi là chiêng mẹ dày và nặng khoảng 12kg, được gò đồng với vân nổi khắc trên mặt chiêng giống cánh chim đại bàng đang xòe rộng, đánh một tiếng nghe rung đều, âm vang khắp không gian. 

 Không chỉ ching chiêng, A Biu còn miệt mài với dân ca, những khan, những thổ cẩm, những nhạc cụ khác như đàn t’rưng, trống… để giữ gìn nguyên vẹn hồn cốt Ba Na. A Biu bảo giữ không chỉ cho mình, cho làng, mà cho con cháu đời sau, cho cả người Ba Na ở khắp vùng cao nguyên này. 

Nghệ sĩ Ưu tú A Biu

Lâu rồi, A Biu từng là một thầy giáo. Bao mùa trăng, A Biu lặn lội qua từng con suối, qua từng sườn đồi tìm lũ trẻ để dạy học. Hơn 15 năm làm thầy giáo, không biết bao lần A Biu thổn thức khi thấy lũ trẻ chờ đến lớp. Những mùa lũ tràn về, lũ trẻ trong làng sâu đứng bên mép nước nhìn đôi chân trần của A Biu lội qua sông, qua suối mà đầy lo lắng. A Biu cũng từng làm Phó Hiệu trưởng nhiều năm. 

Rồi cũng đến ngày A Biu thôi làm Phó Hiệu trưởng. Về làng, ông lại đi dạy cho lũ trẻ trong vùng biết cái trống cái chiêng, biết cầm dùi từ lúc vừa 5 tuổi, biết chơi t’rưng khi đứng chưa tới ngang ngực. A Biu còn thường xuyên được mời sang các trường văn hóa nghệ thuật của các tỉnh bạn như Gia Lai, Đăk Lăk để dạy cồng chiêng… A Biu đi các làng, dạy cho thanh niên cách chỉnh chiêng. 

Cuối tháng 11 năm ngoái, A Biu được Nhà nước công nhận là Nghệ sĩ Ưu tú. Người làng nườm nượp đổ đến nhà A Biu để chúc mừng. A Biu đứng giữa sân nhà, mang cái chiêng quý nhất ra chơi, mang cái bụng mình ra giãi bày bằng những ting tong của t’rưng. A Biu cất giọng trầm ấm một khúc hát bằng tiếng mẹ đẻ. Lũ làng ngồi yên lặng lắng nghe. 

A Biu hát say đắm và mê mẩn. Tiếng ching chiêng ngưng lâu rồi, tiếng t’rưng ngưng lâu rồi, tiếng hát ngưng lâu rồi, nhưng chẳng ai buồn rời đi. Nhiều người lại cất giọng: “Hát tiếp đi! Chơi tiếp đi, cho hết lời trong bụng đi để chúng tôi nghe!”. Và ông lại nâng ching chiêng lên sát bên người, lại gõ, lại hát, say sưa và rưng rưng như lá, gió đại ngàn réo rắt.

Giờ thì ở chỗ của A Biu có một đội chiêng hàng chục người, với những màn biểu diễn hằng tuần, hằng tháng ở khắp nơi. A Biu dạy lũ nhỏ đánh chiêng, dạy thanh niên chỉnh chiêng, không chỉ dạy cho người Ba Na mà cả người nơi khác. 

Được sự động viên của chính quyền địa phương, A Biu mở Homestay ngay chính ngôi nhà sàn của mình. Ngôi nhà và khuôn viên của gia đình ông biến thành một làng Ba Na thu nhỏ với đầy đủ những cung bậc cảm xúc, đầy đủ những chiêng trống, tượng, thổ cẩm, ẩm thực và con người hiện hữu. Đó là cách thức mà ông chọn để có thể vừa lưu giữ, vừa truyền ngọn lửa yêu thích âm nhạc dân tộc, lan tỏa các giá trị văn hóa đến cộng đồng.