Xã Mường Lống, tỉnh Nghệ An là nơi sinh sống của gần 6.000 người, trong đó đồng bào Mông chiếm trên 99%. Ở độ cao 1.500m so với mực nước biển, Mường Lống có nền nhiệt thấp và thay đổi chu kỳ như 4 mùa trong 1 ngày. Có lẽ cũng chính vì địa hình, khí hậu đặc trưng nên văn hóa, ẩm thực của đồng bào Mông nơi đây đậm đà bản sắc.

Bánh dày tên tiếng Mông gọi là Lu dúa. Đây là món ăn đặc trưng đã ăn sâu vào bao thế hệ Người Mông ở Mường Lống. Trong đời sống văn hóa, bánh dày có mặt trong tất cả các lễ, hội, Tết và cả trong đời sống thường ngày của đồng bào Mông.

Truyền thuyết kể rằng: Xưa kia ở vùng đất Cổng trời Mường Lống có một cuộc thi leo núi giữa một người giàu và một người nghèo. Cuộc thi kéo dài trong nhiều ngày, trong khi người giàu cố gắng mang theo thật nhiều vàng, bạc, thì người nghèo chỉ làm bánh và mang đi. Cuộc thi đua kéo dài trong 7 ngày 7 đêm. 

Thời gian đầu, người giàu lấy vàng và bạc đổi lấy bánh để ăn, nhưng thời gian sau, khi vàng và bạc đã hết, không còn gì để đổi lấy bánh, người giàu thấm mệt không thể leo được nữa. Lúc này bánh của người nghèo vẫn còn và đã giúp người nghèo chiến thắng trong cuộc thi. Chiếc bánh của người nghèo trở thành bánh dày truyền thống của người Mông kể từ đó.

Từ truyền thuyết, bánh dày đi vào đời sống, văn hóa truyền thống của đồng bào Mông một cách sâu đậm. Đến hôm nay, bánh dày vẫn luôn hiện diện trong đời sống văn hóa của đồng bào Mông ở Mường Lống. Khi du lịch cộng đồng ở Mường Lống phát triển, bánh dày còn trở thành “bản sắc”, nét độc đáo để đồng bào Mông quảng bá đến khách du lịch. Từ công đoạn đổ xôi, giã xôi, tạo khuôn cho bánh… đã trở thành Tour trải nghiệm đặc biệt.

Qua tìm hiểu, nguyên liệu làm bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống là loại nếp rẫy do đồng bào trồng trên sườn núi. Nếp nương có mùi thơm, độ dẻo cao đặc trưng của vùng cao Mường lống. Sau khi lựa chọn nếp kỹ càng, đồng bào đem đi ngâm trong một ngày rồi đổ thành xôi. Xôi được hông trong chĩnh hông truyền thống, đun củi lửa giữ ở mức vừa để xôi chín đều và tạo được sự mềm dẻo.

Rồi đến, đổ xôi vào cối giã bánh, xôi đổ vào cối giã ngay từ khi lấy ở chĩnh ra còn nóng hổi. Giã bánh là công đoạn cần sức khỏe và sự nhanh nhẹn nên thường là người đàn ông Mông đảm nhận. Điều đặc biệt ở chỗ, cối giã bánh được làm từ thân cây gỗ chắc, thớ mịn, có mùi gỗ thơm và được khoét rỗng ruột. Cùng với cối, chày giã bánh cũng được làm từ loại gỗ cứng và nặng.

Sau khi giã khoảng 20 - 30 phút, xôi đã dẻo mịn là đem ra tạo khuôn bánh. Khâu này cần sự khéo léo nên người phụ nữ Mông thường đảm nhận. Để không dính vào tay khi nặn, người Mông sẽ luộc trứng gà lên, lấy lòng đỏ đâm mịn rồi xoa lên tay.

Những chiếc bánh được nặn ra bỏ vào lá chuối xanh sạch sẽ và ép lại. Bánh dày được làm theo cách mà đồng bào Mông ở Mường Lống làm có thể cất để ăn trong một tháng mà không lo bị hư hỏng. Đó cũng là một trong những lý do làm cho bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống luôn hiện diện trong đời sống, văn hóa của đồng bào ở Cổng trời Mường Lống.

Ngày nay, khi du lịch cộng đồng ở Mường Lống phát triển mạnh, bánh dày đã trở thành món quà không thể thiếu để du khách mang về mỗi lần đến với “Đà lạt” ở Bắc Trung Bộ.

Quy trình làm bánh dày cũng trở thành Tour hấp dẫn đối với du khách. Bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống đã vượt ra khỏi truyền thuyết giúp người nghèo chiến thắng trong cuộc thi leo núi để trở thành sản vật theo chân du khách đi khắp muôn nơi.