Thiếu trang thiết bị, nhân lực và rào cản di chuyển

Khu vực miền núi miền Trung, là nơi sinh sống của đông đảo đồng bào DTTS, địa hình đồi núi phức tạp, việc đi lại khó khăn, đời sống chủ yếu dựa vào nông - lâm nghiệp nên thu nhập còn thấp. Hiện các dịch vụ sàng lọc trước sinh và sơ sinh vẫn chưa đáp ứng yêu cầu cơ bản, dẫn đến khả năng tiếp cận của người dân còn hạn chế.

Theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1 (2021 - 2025), hỗ trợ các địa phương có vùng đồng bào DTTS và miền núi trong công tác sàng lọc trước sinh và sơ sinh. 

Hoạt động này giúp phát hiện sớm các bệnh tật bẩm sinh, can thiệp kịp thời để trẻ em sinh ra được phát triển khỏe mạnh, giảm thiểu tàn tật và thiểu năng trong cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng dân số vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Trong những năm qua, mặc dù đã có nhiều nỗ lực nhưng dịch vụ sàng lọc trước sinh và sơ sinh vẫn chưa phổ biến ở khu vực miền núi, vùng đồng bào DTTS. 

Tại Trạm Y tế xã Phước Năng (TP. Đà Nẵng), bác sĩ Dương Thị Kiều Oanh cho biết: "Trạm nằm tại địa bàn có đông người DTTS, nhưng hiện Trạm chỉ có thể tư vấn và chuyển tuyến vì thiếu trang thiết bị. Trạm không có máy siêu âm, bệnh nhân đi lại rất khó vì không có xe cộ. Mong muốn trạm có đầy đủ thiết bị để người dân đỡ vất vả hơn”.

Đối với nhiều bà mẹ, mỗi lần khám thai là một nỗ lực lớn, phải vượt hàng chục cây số đường đất. Chị Hồ Thị Thúy Hiền (thôn 2, xã Phước Đăng, TP. Đà Nẵng), mang thai tháng thứ 4, chia sẻ, chị đi sàng lọc “để biết bệnh tật, để bố mẹ yên tâm, biết mẹ khỏe, con khỏe.

Trạm Y tế xã Phước Đăng là nơi chăm sóc sức khỏe ban đầu cho bà con, phụ trách tuyên truyền, tư vấn, phát hiện nguy cơ và chuyển tuyến sàng lọc. Tuy nhiên, nhân lực còn thiếu nên công tác gặp không ít khó khăn. Phó Trưởng trạm Lưu Thị Mười cho biết, trạm thường xuyên tư vấn, phát tờ rơi và đến tận nhà để truyền thông cho các bà mẹ, giúp họ hiểu tầm quan trọng của sàng lọc.

Tại thôn Lao Đu, xã Khâm Đức, chị Phạm Thị Thanh Thư cho biết vẫn còn nhiều gia đình sinh con tại nhà, không sàng lọc dẫn đến phát hiện muộn dị tật. Chị tích cực chia sẻ lợi ích của sàng lọc trước sinh và sơ sinh, nhấn mạnh vai trò của việc phát hiện bất thường sớm để phòng ngừa bệnh tật cho trẻ.

Tăng cường truyền thông, đưa thông tin đến từng hộ dân

Một trong những nguyên nhân khiến nhiều thai phụ chưa đi sàng lọc là thiếu thông tin phù hợp. Truyền thông chủ yếu bằng tiếng phổ thông, trong khi bà con sử dụng tiếng DTTS nên khó tiếp cận. Vì vậy, việc đổi mới hình thức truyền thông như: Sử dụng tiếng bản địa, tranh ảnh, Video được xem là giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả.

Chị Hồ Thị Hiền ở thôn 2, xã Phước Đăng - gia đình có con mắc hội chứng Down do người mẹ không thực hiện sàng lọc trước sinh. Chị Hiền chia sẻ: Do lúc mang thai, bản thân không đi sàng lọc trước sinh, chỉ sau khi sinh mới phát hiện con mình bị hội chứng Down, từ đó hành trình chăm sóc con trở thành gánh nặng về kinh tế và khuyến nghị chị em nên đi sàng lọc sớm để tránh rủi ro như trường hợp của mình.

Trong điều kiện còn nhiều khó khăn, đội ngũ cộng tác viên dân số trở thành cầu nối quan trọng. Chị Dương Thị Thiện, chuyên trách dân số xã Phước Năng, cho biết thách thức lớn nhất là thay đổi nhận thức: “Người dân nghĩ sinh con là ý trời. Họ sợ nếu phát hiện dị tật sẽ phải đối mặt với quyết định khó khăn”. Chị mong muốn được hỗ trợ thêm Video, hình ảnh trực quan để truyền thông hiệu quả hơn.

Tại nhiều thôn bản, mô hình truyền thông cộng đồng đã được xây dựng, như tổ chức họp nhóm phụ nữ, phát loa bằng tiếng DTTS, trình chiếu Video minh họa. Nhờ đó, thông điệp trở nên sinh động, dễ hiểu và tiếp cận được nhiều đối tượng hơn.

Chị Hồ Thị Hát (thôn 3, xã Phước Chánh) cho biết, chị biết đến dịch vụ sàng lọc qua loa truyền thanh và sẵn sàng nói lại cho chị em trong thôn để mọi người cùng nắm bắt. Tương tự, nhờ được truyền thông, chị Pơ Loong Thị Mỹ Vân (thôn Pà Oi, xã Khâm Đức) đã chủ động đi sàng lọc và sau đó sinh con khỏe mạnh.

Việc mở rộng dịch vụ sàng lọc trước sinh và sơ sinh đến các xã miền núi, không chỉ là nỗ lực cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe sinh sản, mà còn là bước đi quan trọng để thu hẹp khoảng cách tiếp cận y tế giữa miền ngược và miền xuôi. Khi trang thiết bị từng bước được bổ sung, khi truyền thông đến đúng người, đúng nhu cầu và đúng ngôn ngữ, nhận thức của đồng bào đã thay đổi rõ rệt. 

Những câu chuyện của các bà mẹ chủ động đi sàng lọc, những đứa trẻ chào đời khỏe mạnh, là minh chứng cho hiệu quả của sự vào cuộc đồng bộ từ chính quyền, ngành Y tế đến hệ thống cộng tác viên cơ sở. 

Đưa dịch vụ sàng lọc đến gần hơn với người dân miền núi không chỉ giúp phát hiện sớm bệnh tật mà còn góp phần bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe bình đẳng cho mọi trẻ em, hướng tới một tương lai phát triển bền vững cho các cộng đồng vùng cao.

Mặc dù còn nhiều khó khăn về địa hình, nhân lực và trang thiết bị, những chuyển biến bước đầu trong nhận thức và hành động của người dân miền núi cho thấy hiệu quả rõ rệt khi các dịch vụ sàng lọc được đưa đến gần hơn với cộng đồng. 

Tuy nhiên, để việc sàng lọc trước sinh và sơ sinh trở thành dịch vụ phổ biến, bền vững, không thể chỉ dựa vào nỗ lực của tuyến cơ sở. Cần có sự vào cuộc mạnh mẽ, đồng bộ hơn nữa từ ngành dân số và chính quyền địa phương trong công tác chỉ đạo, đầu tư, đào tạo và kết nối chuyên môn.

Chính vì vậy, bài viết tiếp theo sẽ đề cập về vai trò của hệ thống quản lý, các giải pháp từ cấp thành phố đến địa phương, cùng quyết tâm của toàn ngành trong việc nâng cao chất lượng dân số miền núi, qua đó từng bước thu hẹp khoảng cách tiếp cận dịch vụ sàng lọc trước sinh và sơ sinh.