Sáng sớm ngày 3/10, đến làng gốm Bàu Trúc thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, chúng tôi gặp ông Ngụy Ngọc Đỗ, Trưởng Ban Phong tục đang khẩn trương “alô” hối thúc bà con sớm có mặt đúng giờ khởi kiệu rước y trang, nghi thức quan trọng của giỗ tổ gốm Chăm. Y trang do ông từ cất giữ tại nhà làng ở giữa khu dân cư ra đền thờ Pô Klong Can, cách khu dân cư khoảng hai cây số về hướng Tây Bắc.

Chúng tôi gặp các vị cao niên là thành viên Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn đến chứng kiến nghi lễ giỗ tổ gốm Chăm làng Bàu Trúc. Phó Cả sư Hán Văn Hàm cho biết, Nhà nước quan tâm đầu tư kinh phí xây dựng các làng nghề truyền thống của đồng bào Chăm huyện Ninh Phước ngày càng khang trang, hiện đại. Đặc biệt là hệ thống đường giao thông bê tông nhựa nóng, hệ thống điện chiếu sáng, nhà trưng bày gốm, trường học, nhà ở người dân được xây dựng to đẹp, tạo nên sự phát triển hiện đại của làng gốm Bàu Trúc.

Trao đổi với các bậc cao niên làng Bàu Trúc, chúng tôi được biết, nghề làm gốm tiếng Chăm gọi là “Danak ngap gok glah urang Cam”. Theo lưu truyền của cư dân địa phương, ông Pô Klong Can cùng vợ là bà Nai Lank Mưh dạy cho phụ nữ làm gốm. Nguyên liệu làm gốm là đất sét lấy từ cánh đồng Hamu Tanu Halan (ruộng gò đất sét), cách làng hơn ba cây số về hướng Tây. Đất được chở về đập nhỏ, đào hố ủ qua một đêm với lượng nước vừa phải. Sau đó dùng chân đạp đất cho thật nhuyễn và loại bỏ tạp chất rồi trộn với cát sông Quau theo tỉ lệ phù hợp. Phụ nữ Chăm nặn gốm hoàn toàn bằng tay, không dùng bàn xoay như những nơi khác. Họ đi vòng quanh bệ gốm chế tác sản phẩm đất nung cho ra sắc màu tươi son độc đáo. Ngày 29/11/2022, Nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Từ sáng sớm ngày 3/10, dân làng mặc trang phục đẹp, nô nức đưa vật phẩm gồm bánh trái, hoa quả, trầu cau, trà nước ra đền Pô Klong Can thực hiện nghi lễ giỗ tổ nghề gốm Chăm. Phong tục cúng tổ nghề gốm do ông Kà thành, bà bóng, ông thủ đền đảm nhận trước sự chứng kiến của các vị chức sắc Bàlamôn. Bà bóng và ông thủ đền lo việc tắm tượng, mặc y phục cho tượng thờ. Ông Kà thành vừa đàn Kanhi vừa hát ngợi ca công đức tổ nghề gốm và cầu mong xóm làng bình an, may mắn, thịnh vượng. Dân làng bày vật phẩm cúng kính cầu mong nghề gốm phát triển bền vững, gia đình hạnh phúc...

Hiện nay, các nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc có thể làm hàng trăm loại sản phẩm gốm theo nhu cầu thị trường, từ gốm mỹ nghệ như tượng nữ thần Apsara, tháp Chăm, phù điêu trang trí nội thất, bình nước phong thủy đến các vật dụng gốm cần thiết cho đời sống thường ngày của cư dân phương Nam như ấm đất, khuôn đổ bánh căn, bánh xèo, lu đựng nước, nồi đất, lò đun than củi. Làng gốm Bàu Trúc thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước đến tham quan, mua sắm sản phẩm làm quà lưu niệm. 

Ông Phú Hữu Minh Thuần, Giám đốc HTX Gốm Chăm Bàu Trúc vui mừng, chia sẻ: Từ khi nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh vào danh mục “Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp”, làng nghề thu hút rất đông du khách đến tham quan, mua sắm sản phẩm. Đặc biệt vào những dịp lễ, Tết, mỗi ngày HTX đón trên 3.000 lượt khách; doanh thu tăng gấp hai lần so với trước. Nhờ đó, thu nhập của các hộ thành viên nâng cao, bảo đảm đời sống gia đình.

“Năm nay, bà con tổ chức giỗ tổ nghề gốm đầm ấm, vui tươi, tưởng nhớ công lao to lớn của tiền nhân dạy dân làng làm gốm. Làng gốm Bàu Trúc ngày càng thu hút nhiều du khách đến tham quan, mua sắm. Ban Phong tục động viên bà con đoàn kết, thi đua làm nhiều sản phẩm đẹp, bền, tốt đáp ứng tốt nhu cầu thị trường. Di sản văn hóa quý báu của tổ tiên được truyền lại cho con cháu ngày nay gìn giữ, chung tay phát triển thịnh vượng, tích cực góp phần xây dựng quê hương giàu đẹp”, ông Ngụy Ngọc Đỗ, Trưởng Ban Phong tục làng Bàu Trúc phấn khởi nói.

Lễ giỗ tổ gốm Chăm là một trong những hoạt động văn hóa được đồng bào Chăm tổ chức đúng với như tinh thần của Dự án 6 về Bảo tồn các giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào các DTTS gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030.