Chúng tôi đến xã Măng Ri sau 3 tiếng đồng hồ xuất phát từ TP. Kon Tum để tìm đến nhà chị Y Hlạng ở làng Pu Tá, một nghệ nhân dệt tiểu biểu người Xơ Đăng tại địa phương.

Thôn Pu Tá vẫn bình yên như bao lần ghé thăm trước. Đang vào mùa lên rẫy nên cánh cửa nhiều ngôi nhà đều khóa chốt, then cài. Thật may hôm nay chị Y Hlạng lại có ở nhà. Sau khi mời khách lên nhà, chị say sưa chia sẻ về cái duyên đến với nghề dệt truyền thống.

Cũng như bao đứa trẻ trong làng, ngày ấy, chị lớn lên trong tiếng kẽo kẹt của khung cửi. Từ quả bông, màu nhuộm, se chỉ,… cho đến các bí quyết dệt họa tiết, hoa văn đều do mẹ và chị gái trong nhà chỉ dạy cho. Có lẽ vậy mà tình yêu với thổ cẩm, trang phục truyền thống đã chảy trong huyết quản như cái cách chị yêu bến nước, nhà rông của dân tộc mình.

Rồi giọng chị trầm xuống, đôi mắt chị thoáng buồn khi nhắc đến quãng thời gian làng nghề đứng trước nguy cơ mai một: “Trước đây, có thời điểm trong làng rất ít người biết dệt, chỉ một số người cao tuổi vẫn cần mẫn, kiên trì giữ nghề. Lớp trẻ vì bận “cơm áo gạo tiền” và chỉ thích những bộ quần áo bán sẵn theo mốt thời trang nên không hứng thú với việc học nghề dệt. Lo lắng nghề dệt mất sẽ đi, năm 2005, mình tìm đến các người già trong làng để học hỏi thêm kinh nghiệm; đồng thời kêu gọi chị em học nghề để giữ nghề truyền thống”, chị Y Hlạng chia sẻ.

Nói rồi chị Y Hlạng đi vào phòng mang ra một tấm vải dệt với họa tiết hoa văn cổ do người mẹ quá cố của chị để lại. Chị xem nó như kỷ vật nên chỉ mang ra cho những ai yêu thích tìm hiểu văn hóa dân tộc qua sắc màu thổ cẩm. Mân mê tấm vải dệt, chị Y HLạng kể: Năm 2015, tôi vinh dự được đi tham quan ở các tỉnh phía Bắc, trong chuyến đi tôi thấy đồng bào phía Bắc phát huy rất tốt văn hóa truyền thống, trong đó có trang phục dân tộc. Về lại làng Pu Tá, tôi cứ trằn trọc suy nghĩ và quyết định kêu gọi các chị em trong làng học nghề dệt thổ cẩm. Những người tôi nhắm đến là thế hệ trẻ trong làng vì tư duy nhanh nhạy.

“Những ngày đầu đi kêu gọi chị em khó khăn lắm. Nhiều người bảo, người ta bán áo quần mặc sẵn đầy ra ngoài chợ thì mắc gì phải ngồi dệt cho mệt. Ngồi dệt thì mỏi lắm, đau lưng, đau chân, không có thời gian”, chị Y HLạng kể.

Để chứng minh cho dân làng thấy việc giữ gìn nghề dệt là quan trọng, chị Y Hlạng về nhà ngồi vào khung cửi cặm cụi dệt liên tục trong nhiều ngày và hoàn thành một tấm vải thổ cẩm rất đẹp, sau đó chị may thành váy áo để mặc cho bà con xem. “Mình nói với người dân rằng, đồ dệt bằng tay sẽ bền và tốt hơn đồ mua sẵn. Thời gian đầu, bà con vẫn không chịu nghe, nhưng sau này họ cũng xuôi theo vì thấy mình nói đúng”, Hlạng cho biết thêm.

Đáng nhớ nhất là trước Đại hội Đại biểu phụ nữ cấp xã nhiệm kỳ 2016-2021, chị Y HLạng đã bán được hơn 70 bộ đồ cho chị em các xã lân cận như Văn Xuôi, Ngọc Yêu với giá hơn 1 triệu đồng/bộ… Họ tới mua để đi dự Đại hội. Tiếng lành đồn xa, nhiều đơn vị khác cũng liên hệ chị để đặt hàng. Vì số lượng hàng lớn nên chị lại tiếp tục đi kêu gọi những người biết dệt đến để kịp đáp ứng đơn hàng cho khách. Nhiều chị em thấy lợi nhuận từ việc dệt thổ cẩm đã tìm tới chị Y Hlạng xin học dệt.

Năm 2018, được sự quan tâm của các cấp ủy đảng, chính quyền, làng Pu Tá được Ban Dân tộc tỉnh Kon Tum tặng 7 khung dệt theo Đề án “Bảo tồn và phát triển nghề truyền thống của các DTTS tại chỗ trên địa bàn tỉnh Kon Tum”. Những khung dệt này được chị Y Hlạng giao lại cho các chị em chưa có điều kiện mua khung để tiếp thêm động lực học nghề dệt truyền thống.

Nhờ sự nỗ lực của  chị Y Hlạng cùng với  sự ủng hộ của chị em trong làng, nghề dệt thổ cẩm ở làng Pu Tá đã từng bước được vực dậy. Đến nay, đã có đông đảo các đơn vị, cơ quan, trường học đến đặt hàng các sản phẩm thổ cẩm của làng Pu Tá. Nhiều đoàn du lịch khi ghé thăm Măng Ri cũng đặt mua các sản phẩm thổ cẩm. Ngoài ra, người dân ở làng Pu Tá nói riêng và Măng Ri nói chung cũng tích cực giữ gìn nghề đan lát, nấu rượu ghè, giữ gìn văn hóa cồng chiêng.

Không chỉ đóng góp cho công tác bảo tồn văn hóa dân tộc, chị Y Hlạng còn tiên phong trồng cây sâm dây ở xã Măng Ri và là hộ sản xuất kinh doanh giỏi tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS. Hiện nay, chị Y Hlạng là Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Măng Ri. Với những đóng góp của mình, chị đã 2 lần vinh dự được Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tặng Bằng khen cùng nhiều giấy khen của các cấp chính quyền tỉnh Kon Tum.