Trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975, Trung tướng Phạm Xuân Thệ khi đó là Trung đoàn phó Trung đoàn 66 (Đoàn Đông Sơn) thuộc Sư đoàn 304, Quân đoàn 2. Ông là một trong những người đã trực tiếp dẫn độ Dương Văn Minh, từ Dinh Độc lập tới Đài phát thanh Sài Gòn (tên gọi TP. Hồ Chí Minh thời bấy giờ) để tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Trong cuộc nói chuyện với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, những ký ức của 50 năm trước vẫn còn vẹn nguyên…

Với vị Trung tướng cả đời gắn bó với trận mạc, ngày 30/4/1975 đẹp như một giấc mơ. Đó là điều mà ông, đồng đội và tất cả người dân Việt Nam yêu chuộng hòa bình đã chờ đợi từ lâu lắm rồi.

Ánh mắt Thiếu tướng Phạm Xuân Thệ chìm sâu vào dòng hồi tưởng. Ông kể: "Lúc đó tôi là Đại úy, Trung đoàn phó chỉ huy đội hình chiến đấu. Khoảng 4h sáng ngày 30/4/1975, khi đến ngã tư Thủ Đức gặp lực lượng của địch, xe tăng bộ binh của ta chiến đấu tại đây 30 phút thì địch tháo chạy".

Đến 5h sáng, chúng tôi đến cầu Sài Gòn. Lúc này, địch chống trả rất quyết liệt. Lực lượng của địch rất mạnh với xe tăng, hỏa điểm chống tăng, ụ súng lô cốt, tàu hải quân ở dưới sông bắn tấn công vào đội hình quân giải phóng. 

Bộ đội ta tiêu diệt được 4 xe tăng của địch nhưng ta cũng bị thiệt hại 2 xe tăng, mất trên 10 người, trong đó có đồng chí tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn xe tăng hy sinh ngay trên tháp pháo.

Khoảng 9h, vượt qua được cầu Sài Gòn, đến ngã tư Hàng Xanh, rồi đến cầu Thị Nghè, tiếp tục gặp lực lượng địch chốt giữ tại đây. Bộ đội ta triển khai đội hình chiến đấu tầm 20 phút thì địch bỏ chạy. 

Tiếp tục đi thẳng khoảng 2 km thì hiện ra trước mắt chúng tôi là khu rừng cây rậm rạp, sau này mới biết đây là Thảo Cẩm Viên Sài Gòn, tại đây có một người dân vác lá cờ mặt trận chạy ra, xin được lên xe chỉ đường. 

Khi tiến đến gần Dinh, thấy chiếc xe tăng 390 tông thẳng vào cổng, xe Jeep của tôi cũng lao theo. Mục đích là đánh chiếm được địa điểm nào thì cắm cờ ở đó, lúc này chúng tôi chưa biết chính quyền Dương Văn Minh vẫn ở đây.

Tiến đến Dinh Độc Lập, vào tới sảnh thì một người to cao đứng ngay trước mặt tôi giới thiệu: "Tôi là chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh, phụ tá cho Tổng thống Dương Văn Minh. Toàn bộ nội các của Tổng thống Dương Văn Minh đang ngồi trong phòng họp, mời cấp chỉ huy vào làm việc". 

Nguyễn Hữu Hạnh dẫn chúng tôi đến phòng họp nội các, nhìn qua cửa kính rất đông người. Khi vào bên trong, ông Hạnh giới thiệu Dương Văn Minh và Thủ tướng Vũ Văn Mẫu. Sau đó, Tổng thống ngụy quyền Sài Gòn Dương Văn Minh nói: "Chúng tôi đang chờ quân giải phóng vào để bàn giao". 

Thế nhưng, tôi trả lời ngay lập tức rằng: "Các anh đã bị bắt làm tù binh, phải tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, không có bàn giao gì cả".

Thời điểm đó, ngoài đường phố Sài Gòn súng nổ vang trời. Lúc này, Dương Văn Minh nói: "Quân giải phóng được cho tôi tuyên bố đầu hàng tại đây chứ ra ngoài không đảm bảo an toàn". 

Tuy nhiên, tôi đã nói: "Quân giải phóng đã làm chủ thành phố Sài Gòn, bắn súng để chào mừng chiến thắng chứ không phải đánh nhau. Chúng tôi sẽ bảo đảm an toàn trên đường ông ra Đài phát thanh Sài Gòn tuyên bố đầu hàng. Sau đó, chúng tôi đưa Dương Văn Minh lên chiếc xe Jeep đưa ra Đài Phát thanh. Hiện nay chiếc xe vẫn đang để ở Bảo tàng lịch sử quân sự Việt Nam, trong Dinh Độc lập".

Trên quãng đường từ Dinh Độc lập tới Đài phát thanh Sài Gòn. Tôi hỏi Dương Văn Minh rằng “Ông thấy sức mạnh quân giải phóng thế nào?” thì Dương Văn Minh nói: “Chúng tôi biết quân giải phóng tiến vào nội đô nhất định chúng tôi sẽ thất bại”. 

Tôi tiếp tục hỏi “Ông biết thất bại sao ông không đầu hàng từ trước mà để chúng tôi vào bắt mới đi?”. Dương Văn Minh đáp lại: “Khi quân giải phóng chưa tiến quân vào mà tôi đã tuyên bố đầu hàng thì bên dưới tôi nhiều người không đồng tình, họ sẽ "khử" tôi mất".

Tại Đài phát thanh, sau khi lời tuyên bố đầu hàng vô điều kiện của Dương Văn Minh được phát đi, chúng tôi vỡ òa trong niềm sung sướng. Giây phút này người dân cả nước đã đợi từ rất lâu.

Khi chúng tôi trở về từ Đài phát thanh, người dân Sài Gòn đã đổ ra đường đón quân Giải phóng, ngập tràn cờ hoa. Nhân dân và quân Giải phóng hòa vào nhau trong thành phố.

Năm 1973 tôi bị thương nặng. Khi điều trị tôi được về quê nghỉ phép và lấy vợ nhưng chưa đầy 20 ngày sau tôi nói dối với gia đình do bị thương không kịp lấy giấy tờ sinh hoạt Đảng, xin quay lại chiến trường để lấy giấy tờ nhưng thú thực là tôi muốn ở lại chiến trường, chiến đấu đến khi kết thúc chiến tranh mới trở về.

Khi đi bộ đội tôi luôn chỉ nghĩ mình phải hoàn thành nhiệm vụ của người lính, chứ không nghĩ đi để sau này trở thành sĩ quan, đặc biệt không nghĩ sau này mình trở thành tướng rồi được Nhà nước tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân.

Tôi cũng chưa bao giờ nghĩ mình là chứng nhân lịch sử, kể cả cho dù tôi đã từng có mặt Dinh Độc lập, bắt Dương Văn Minh ra tuyên bố đầu hàng. Tôi chỉ đơn giản nghĩ mình phải làm trọn nhiệm vụ của một người lính.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước rất ác liệt và muôn vàn khó khăn, tôi nhiều lần chứng kiến sự hy sinh của cán bộ quân giải phóng. Có nhiều đồng đội của chúng ta hy sinh trước khi “ngưỡng cửa” hòa bình mấy tiếng đồng hồ. Nền hoà bình thống nhất, độc lập, tự do, hạnh phúc như ngày hôm nay đã phải đổi bằng biết bao máu xương của hàng triệu người dân Việt Nam. 

Công lao không của riêng ai mà của tất cả đồng chí, đồng đội, của toàn dân tộc Việt Nam. Vì vậy, trong bất kỳ cuộc giao lưu, hay trò truyện nào với thế hệ trẻ tôi đều nhắn nhủ: Hòa bình, độc lập, tự do được đánh đổi bằng máu xương của thế hệ cha ông đi trước, chúng ta cần trân quý và giữ gìn!

(*) Lược ghi theo lời kể của Trung tướng Phạm Xuân Thệ.