Bước chuyển từ chính sách

Trước thời điểm 54 tỉnh, thành phố trên cả nước triển khai điều tra, thu thập thông tin thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ II năm 2019, Bộ Y tế đã có báo cáo kết quả thực hiện Mục tiêu Phát triển bền vững sau năm 2015 (SDGs) về giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em ở vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Theo Bộ Y tế, mục tiêu SDGs phấn đấu đến năm 2020, tỷ suất tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi ở vùng đồng bào DTTS và miền núi thấp hơn 22‰; đến năm 2025 còn dưới 19‰. Tương tự, tỷ suất tử vong trẻ dưới 5 tuổi, giảm xuống 27‰ vào năm 2020 và dưới 22‰ vào năm 2025.

Tuy nhiên, Bộ Y tế đánh giá, với hiện trạng vùng đồng bào DTTS, việc đạt các mục tiêu trên là rất khó, thậm chí không khả thi. Bởi cả 53 DTTS có tỷ suất tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi cao hơn 22‰ (mục tiêu năm 2020) và 66% dân tộc có tỷ suất cao hơn 19‰ (mục tiêu năm 2025).

Thực trạng này đã được chứng minh từ cuộc điều tra thu thập thông tin thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ II năm 2019. Kết quả điều tra cho thấy, tỷ suất tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi chung các DTTS năm 2019 là 22,13‰; có 7/53 DTTS có tỷ suất tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi trên 33,2‰ (gồm các dân tộc: Giáy, Lào, Gia Rai, Mông, Khơ Mú, Hà Nhì, Phù Lá).

Số liệu từ cuộc điều tra đã thôi thúc các bộ, ngành, địa phương nỗ lực hơn nữa trong việc tham mưu, xây dựng trình cấp có thẩm quyền ban hành và triển khai các chính sách hỗ trợ nhằm cải thiện chất lượng dân số ở vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Trong đó, để chính sách tập trung, có tính ưu tiên, Ủy ban Dân tộc đã tham mưu, xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 39/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 quy định tiêu chí xác định các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, có khó khăn đặc thù giai đoạn 2021 - 2025.

Trên cơ sở các tiêu chí tại Quyết định này, ngày 14/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1227/QĐ-TTg phê duyệt danh sách các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, có khó khăn đặc thù giai đoạn 2021 - 2025. Đây là cơ sở để triển khai thực hiện các chính sách đặc thù thuộc Tiểu dự án 1, Dự án 9 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 – 2030 (Chương trình MTQG 1719).

Từ các chính sách đầu tư, hỗ trợ thuộc Chương trình MTQG 1719, chất lượng dân số ở các dân tộc còn nhiều khó khăn đã được cải thiện; tỷ suất chất thô của trẻ em dưới 1 tuổi đã giảm xuống.

Trong hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định phê duyệt “Tiêu chí xác định các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, có khó khăn đặc thù giai đoạn 2026 - 2030”, Ủy ban Dân tộc cho biết, trên cơ sở báo cáo của các địa phương, so sánh tỷ suất chết trẻ dưới 1 tuổi giữa năm 2019 và năm 2023, tỷ suất này có nhiều thay đổi ở các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn ở nhiều địa phương.

Trong đó, dân tộc Raglay ở Ninh Thuận có tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi giảm đáng kể, từ 27,66‰ xuống còn 2,1‰; dân tộc Bru - Vân Kiều ở Quảng Trị giảm xuống còn gần một nửa so với năm 2019, từ 45,61‰ xuống 22,78‰;...

Đặc biệt, một số tỉnh không còn tỷ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi. Trong đó, với dân tộc Giáy ở Yên Bái, năm 2019 là một trong 7 dân tộc có tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi trên 33,2‰ thì đến năm 2023 không còn tỷ lệ chết trẻ dưới 1 tuổi...

Mức độ cải thiện chưa đồng đều

Tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi ở nhiều dân tộc giảm cho thấy hiệu quả của những chính sách trực tiếp can thiệp nhằm cải thiện chất lượng dân số cũng như các chính sách đầu tư, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội từ năm 2019 đến nay, được triển khai ở vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Tuy nhiên, phân tích số liệu báo cáo từ các địa phương, Ủy ban Dân tộc nhận định, việc cải thiện chất lượng dân số từ tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi có sự tăng giảm không đồng đều giữa các địa phương với nhau; giữa dân tộc này với dân tộc khác trong cùng một tỉnh.

Đơn cử, tại Yên Bái, so sánh số liệu năm 2019 và năm 2023, dân tộc Khơ mú, Giáy không còn tỷ lệ chết trẻ dưới 1 tuổi; nhưng dân tộc Mông lại có tỷ lệ tăng từ 20,35‰ lên 37,05‰.

Còn tại Đăk Nông (có 8 dân tộc khó khăn: Mạ, Tày, Nùng, Dao, Ê Đê, Sán Chay, Mông, Mnông) thì có 6 dân tộc Mạ, Tày, Nùng, Dao, Ê Đê, Sán Chay không còn tỷ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi. Tuy nhiên, dân tộc Mông tăng nhẹ từ 5,01‰ lên 5,98‰; dân tộc Mnông giảm nhẹ, từ 0,83‰ xuống 0,12‰.

Cũng theo phân tích của Ủy ban Dân tộc, năm 2023, một số dân tộc tại một số tỉnh tỷ suất chết của trẻ em dưới 1 tuổi lại có chiều hướng tăng so với năm 2019 như: Dân tộc La Chí tại Hà Giang tăng từ 8,33‰ lên 18,2‰; dân tộc La Hủ tại Lai Châu tăng từ 22,36‰ lên 42,12‰;...

“Sự tăng giảm không đồng đều giữa các địa phương với nhau, giữa dân tộc này với dân tộc khác trong cùng một tỉnh cho thấy vấn đề tiếp cận, chăm sóc sức khỏe đối với bà mẹ mang thai trước, trong và sau sinh, cũng như đối với trẻ em còn bị thiếu hụt và hạn chế”, đại diện Ủy ban Dân tộc nhận định.

Điều này đòi hòi các địa phương phải nỗ lực hơn trong thực hiện các chính sách đầu tư, hỗ trợ nhằm cải thiện chất lượng dân số ở các dân tộc còn nhiều khó khăn, các dân tộc có khó khăn đặc thù, nhất là các nội dung thuộc Tiểu dự án 1, Dự án 9 của Chương trình MTQG 1719.

Cũng cần lưu ý rằng, những số liệu nêu trên mới là tổng hợp báo cáo từ 31 tỉnh có các dân tộc còn nhiều khó khăn và 11 tỉnh có các dân tộc có khó khăn đặc thù. Còn số liệu chung cho cả 53 DTTS vừa được thu thập trong cuộc điều tra thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ III năm 2024, dự kiến đến tháng 7/2025 mới công bố.

Trước khi có chủ trương về xây dựng, ban hành chính sách đủ mạnh để giảm cải thiện chất lượng dân số các DTTS, thì việc cần làm lúc này là các địa phương cần quan tâm triển khai “Chương trình can thiệp giảm tử vong trẻ em dưới 5 tuổi đến năm 2030” theo Quyết định số 1493/QĐ-TTg ngày 10/9/2021. 

Bởi trong Chỉ thị số 05/CT-BYT về tăng cường chăm sóc sức khỏe trẻ em nhằm giảm tử vong trẻ em dưới 5 tuổi ngày 26/6/2024, Bộ Y tế đã lưu ý, trong 52 tỉnh, thành phố trên cả nước có báo cáo gửi Bộ Y tế thì chưa có địa phương nào bố trí ngân sách của địa phương để triển khai thực Quyết định số 1493/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.